بانوان چه نقشی را در اکوسیستم استارتاپی ایران ایفا میکنند؟
بانوان استارتاپی در سراسر جهان مشغول فعالیت هستند. این موضوع در مورد ایران نیز صادق است. بانوان کارافرین داخل ایران نیز فعالیت میکنند و داخل اکوسیستم استارتاپی نقش دارند. اما آیا تا به حال به نقش زنان کارافرین در اکوسیستم استارتاپی فکر کرده‌اید؟ به نظر شما نقش بانوان استارتاپی کم‌رنگ است یا پررنگ؟
در سال‌های اخیر خوشبختانه نقش زنان در اقتصاد ایران بسیار پر رنگ‌تر شده و همین موضوع سبب گشته تا زنان کارافرین در حوزه استارتاپ‌ها نیز پا به عرصه کار بگذارند. اما پیش از هر چیز شاید عبارت “اکوسیستم استارتاپی” واژه غریبی برای شما باشد. به همین منظور در ابتدا باید در مورد اکوسیستم و اکوسیستم استارتاپی صحبت کرد تا موضوع کاملا واضح شود.
اکوسیستم چیست؟
تعریف اکوسیستم به کتاب علوم دوره ابتدایی ما باز می‌گردد. همانطور که در آن زمان به ما آموختند، تعامل و ارتباط متقابل عناصر یا موجودات مختلف با یکدیگر در یک محیط تعریف شده اکوسیستم تشکیل می‌دهد. منظور از این اکوسیستم همان اکوسیستم گیاهی و جانوری بوده. برای مثال ارتباط حیوانات، محیط زیست، گیاهان و حشرات یک اکوسیستم فعال را تشکیل می‌دهد.
اکوسیستم استارتاپی چیست؟
تعریف اکوسیستم استارتاپی دقیقا با خود اکوسیستم یکسان است، با این تفاوت که این تعامل بین عوامل مختلف و استارتاپ‌ها تعریف میشود. در نتیجه می‌توان چنین بیان کرد که ارتباط بین عناصر مختلف اقتصادی، فرهنگی، آموزشی و اجتماعی با استارتاپ، تشکیل یک اکوسیستم استارتاپی را می‌دهد. اما باید بدانیم که این تعامل چقدر پیوسته و عمیق است تا بتوانیم آن را بسنجیم.
روش سنجش و رتبه‌بندی اکوسیستم استارتاپی چیست؟
برای اینکه بتوانیم اکوسیستم استارتاپی یک ناحیه را بسنجیم، باید معیار‌هایی برای سنجش خودمان داشته باشیم. البته فرای معیار‌های سنجش، باید بدانید که چه چیزی را بسنجیم. در مورد اکوسیستم استارتاپی، باید کیفیت و کمیت تعامل استارتاپ‌ها با این عوامل را بررسی کنیم:
- تعامل دولت و قوانین دولت با استارتاپ‌ها
- تعامل کارافرینان با استارتاپ‌ها
- تعامل صندوق‌های اعتباری با استارتاپ‌ها
- تعامل بازیگران بزرگ بخش خصوصی با استارتاپ‌ها
- تعامل شرکت‌های مختلف سرمایه‌گذاری با استارتاپ‌ها
- تعامل فضای کار اشتراکی با استارتاپ‌ها
- تعامل امور فرهنگی با استارتاپ‌ها
البته معمولا مسائل دیگر نیز سنجیده می‌شوند که آنها را نمی‌توان در این مقاله گنجاند. در نتیجه به واسطه سنجش این عوامل می‌توان کیفیت یک اکوسیستم استارتاپی را تشخیص داد.
اکوسیستم استارتاپی ایران در چه جایگاهی قرار دارد؟
در حال حاضر اکوسیستم استارتاپی ایران کاملا نوپا بوده و در مراحل ابتدایی قرار دارد. جالب است بدانید که اکثر این استارتاپ‌ها داخل تهران قرار دارند و پراکندگی زیادی داخل شهرستان‌ها وجود ندارد. از طرفی حدود ۸۰ درصد از استارتاپ‌ها در چهار سال اخیر تاسیس شده‌اند که این نشان دهنده جوان بودن استارتاپ‌ها داخل ایران است. متاسفانه حدود ۴۵ درصد از این استارتاپ‌ها هنوز در مرحله ورود به بازار قرار دارند و موفق به گسترش چشم‌گیر نشده‌اند. در این میان نباید نقش بانوان کارافرین را نادیده گرفت و باید دید که چه عملکردی در اکوسیستم استارتاپی ایران داشته‌اند.
نقش بانوان کارافرین در اکوسیستم استارتاپی ایران چیست؟
در این میان متاسفانه بر طبق آمار حدود ۹۱% از استارتاپ‌های ایران به دست مردان کارافرین تاسیس شده است. شاید با دیدن این آمار ناراحت یا شرمنده شوید، اما باید بدانید که در خارج از کشور حداقل ۷۱% از استارتاپ‌ها به دست آقایان تاسیس شده است. این یعنی درصد حضور بانوان کارافرین در اکوسیستم استارتاپی ایران تنها ۲۰% کمتر از میزان جهانی است.
دانستن این موضوع خالی از لطف نیست که زنان کارمند زیادی در اکوسیستم استارتاپی ایران حضور دارند. این یعنی زنان در بخش استارتاپ کشورمان موثر هستند اما نقش کارفرین را ایفا نمی‌کنند. شاید بتوانیم حضور کم رنگ زنان کارافرین در عرصه استارتاپ را هضم کنیم، اما اینکه بدانیم آنها به عنوان کارمند مشغول به کار هستند اما اقدام به کارافرینی نمی‌کنند واقعا جای تعجب دارد.
دلیل حضور کم رنگ بانوان کارافرین در اکوسیستم استارتاپی ایران چیست؟
بر اساس تحقیقات انجام شده دلایل مختلفی پشت این موضوع نهفته است. در درجه اول باید به مسائل فرهنگی پرداخت. معمولا خانواده‌های ایرانی بر اساس سنت و فرهنگ دیرینه خودشان، یک دختر را به عنوان یک زن کارافرین پرورش نمی‌دهند. در خانواده‌ها اکثرا تفکر غالب این است که یک مرد باید کاری را شکل دهد که عامل روزی رساندن به چند خانواده دیگر باشد. حال زمانی که صحبت از کار کردن دختر به میان می‌آید، تصور میکنند که زن نباید کار کند و یا حداکثر یک کارمند جزء باشد.
این تفکر تبدیل به یک تلقین شده و عامل اصلی حضور کم رنگ زنان در اکوسیستم استارتاپی ایران است. بسیاری از مردان متاسفانه زنان را دست کم می‌گیرند و تصور میکنند که زنان کارافرین حتی بعد از موفقیت استارتاپ خود، درگیر خانواده می‌شوند و استارتاپ خودشان را ترک میکنند.
از طرف دیگر تحقیقات نشان داده که مردان نمی‌توانند از زنان حرف شنوی داشته باشند. برای آنها کسر شان است که از یک زن دستور بگیرند. مردان تصور میکنند که زنان موجوداتی احساسی بوده و نمی‌توان سر مسائل منطقی با آنها وارد مذاکره شد. از این رو به کرات دیده میشود که مردان از معامله کردن با زنان طفره می‌روند و ترجیح می‌دهند با یک مرد وارد مذاکره شوند.
شاید حتی تفکر غالب به این شکل است که زن را یک نیروی کار ارزان می‌داند که با دقت فراوان حداقل دستمزد را دریافت می‌کند. همه این مسائل دست به دست هم داده‌اند تا زنان خودشان را جدی نگیرند و تبدیل به زنان کارافرین نشوند. اما چه راه کاری برای این مساله وجود دارد؟
چطور به پر رنگ‌تر کردن نقش زنان در اکوسیستم استارتاپی ایران کمک کنیم؟
همانطور که شاهد بودید، منشاء همه مشکلات فقر فرهنگی است. دولت باید در این مورد اقدام کرده و مشکل را حل کند. در برخی موارد دولت وارد عمل شده و به زنان کارافرین وام‌های مختلفی را اعطا کرده، اما مشکل آنها با وام حل نمی‌شود. دولت باید در جهت فرهنگ‌سازی به صورت مستقیم و غیر‌مستقیم وارد عمل شود. حتی در بدنه دولت نیز اکثر نیرو‌های مدیریتی را مردان تشکیل می‌دهند و زنان در بهترین حالت مشاوران مناسبی هستند. همین مساله بر این فقر فرهنگی دامن می‌زند و باعث میشود تا مردان باز هم زنان را دست کم بگیرند.
البته زنان استارتاپی نیز می‌توانند به خودشان کمک کنند. به این منظور آنها باید یک زنجیره کارافرینی تشکیل دهند. از این رو زمانی که یکی از بانوان استارتاپی وارد اکوسیستم شد، باید به او کمک کنند تا به سرعت رشد کرده و به اوج برسد. این مساله باعث میشود تا پر‌رنگ‌تر از قبل دیده شوند.
یکی دیگر از راه‌هایی که می‌توان به حضور زنان در این عرصه کمک کرد، استخدام نیروی کار زنانه توسط بانوان استارتاپی است. با این کار بانوان استارتاپی باعث پرورش فکر و روح زنان دیگر می‌شوند و زاویه دید آنها را گسترده میکنند. چه بسا بانوانی که از انجام کار‌های ساده ایده‌ای خاص به دست آوردند و با جراتی که پیدا کردند آن را به مرحله اجرا رساندند.
همواره در طول تاریخ نقش زنان در صنعت و اقتصاد دست کم گرفته شده، اما همواره بانوان ثابت کرده‌اند که اگر واقعا بخواهند می‌توانند در هر چیزی از مردان پیشی بگیرند. زنان تاریخ‌ساز زیادی در عرصه صنعت و اقتصاد حضور داشته‌اند و این تاریخ‌سازی همواره ادامه خواهد داشت.