تاثیر تحریم‌ها بر اکوسیستم استارتاپی ایران
تحریم قطعا موضوعی نیست که که بتوان به سادگی از کنار آن گذشت. تحریم نقش بسیار بزرگی را در تجارت، اقتصاد و رشد اقتصادی هر کشوری بازی می‌کند. اکوسیستم استارتاپی ایران نیز قسمتی از چرخ محرک اقتصادی بوده و از آن جدا نیست. در نتیجه می‌توان انتظار داشت که تحریم تاثیر مخربی نیز بر روی اکوسیستم استارتاپی ایران خواهد گذاشت. اما واقعا با وجود تحریم و عدم وجود مبادلات با خارج از کشور، انتظار افزایش کارافرینی را باید داشت یا اینکه کارافرینی نیز همانند اقتصاد روند نزولی به خودش می‌گیرد؟
برای اینکه نقش تحریم در رکود یا پیشرفت اکوسیستم استارتاپی ایران را بررسی کنیم، باید در ابتدا دید که تحریم‌ها به صورت کلی چه تاثیری روی اقتصاد ایران می‌گذارند.
نقش تحریم بر روی اقتصاد ایران
وضعیت اقتصادی طی چند سال اخیر بسیار نامطلوب بوده و به نوعی راکد خوانده میشود. سرمایه‌گذاری طی ده سال اخیر بسیار کاهش پیدا کرده و سرمایه‌گذاران خارجی و داخلی تمایلی به سرمایه‌گذاری در ایران ندارند. این مساله باعث شده تا رشد اقتصادی ایران منفی شده و قسمت‌های مختلف اقتصاد و صنعت دچار مشکلات مالی شوند.
رشد منفی اقتصاد و عدم وجود مبادلات خارجی باعث افزایش تورم، گرانی، افزایش نرخ بیکاری، کاهش واردات و صادرات و کاهش درآمد نفتی ایران شده. همه این عوامل دست به دست هم داده‌اند تا وضعیت اقتصادی ایران درگیر تغییر و تحولات زیادی شود. در اثر این تغییرات بازار حال حاضر ایران نیاز به کارافرینی بیشتری دارد. حضور کارافرینان می‌تواند مایه امید اقتصاد کشور باشد. همچنین در حال حاضر نیاز به کارمندان و کارگران منعطف بسیار احساس میشود. از همین رو باید کیفیت اکوسیستم استارتاپی ایران بهبود بیابد تا موسسات دانش بنیان فعالیت بیشتری در کشور داشته باشند.
تحریم‌ها باعث بی‌ثباتی بازار اقتصادی و ارزی ایران نیز شده است. همین مساله عامل اصلی کاهش سرمایه‌گذاری در ایران و حتی خروج سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی شده است. زمانی که ثبات اقتصادی وجود نداشته باشد، هیچ‌کس قادر نخواهد بود که وضعیت اقتصادی را پیش‌بینی کند. سرمایه‌گذاران، چه داخلی و چه خارجی، ترجیح می‌دهند تا در یک بازار ایمن و آرام سرمایه خود را قرار دهند. در نتیجه در بخش‌های مختلف سرمایه‌گذاری نخواهیم داشت و این مساله چرخ اقتصاد را معیوب می‌کند.
تاثیر تحریم ها بر روی اکوسیستم استارتاپی ایران
حال که تاثیر تحریم‌ها بر اقتصاد کلی ایران را شاهد بودیم، نوبت به بررسی تاثیراتی رسیده که تحریم‌ها بر روی استارتاپ‌های ایرانی می‌گذارند. به صورت کلی اگر اقتصاد را یک خانواده کامل ببینیم، استارتاپ‌های بچه‌های کوچک این خانواده محسوب می‌شوند. در نتیجه زمانی که مشکلات اقتصادی به وجود می‌آیند، اولین کسانی که آسیب می‌بینند، استارتاپ‌ها خواهند بود.
برای بررسی تاثیر تحریم‌ها روی اکوسیستم استارتاپی ایران و کارافرینی، باید استارتاپ‌ها را به دو دسته مختلف تقسیم کرد و آنها را بررسی نمود:
۱٫ استارتاپ‌هایی که با افزایش تحریم‌ها، رشد می‌کنند
بعضی اوقات عدم حضور شرکت‌های خارجی داخل ایران و عدم وجود مبادلات تجاری با برندهای خارجی، بازار رقابتی را برای استارتاپ‌های ایرانی کاملا خالی می‌گذارد. به این شکل استارتاپ‌ها با استفاده از انحصار خود می‌توانند سود کلانی حاصل کنند و رشد چشم‌گیری داشته باشند. اولین فردی که از بازار رقابتی بهره خواهد برد، مصرف کننده است. زمانی که بازار رقابتی باشد، برندهای مختلف برای جذب مشتری و مصرف‌کننده بهترین کیفیت را با مطلوب‌ترین قیمت ارائه می‌دهند. اما زمانی که داخل بازار تنها یک برند وجود داشته باشد، تحت هر شرایطی مصرف‌کننده مجبور به خرید است.
برای مثال می‌توان به برندهای دیجی‌کالا، اسنپ و آپارات اشاره کرد که در غیاب برندهای خارجی مشابه مثل آمازون، اوبر و یوتیوب مشغول فعالیت هستند. تحریم‌ها و عدم حضور برندهای خارجی باعث رشد چشم‌گیر این استارتاپ‌های نوپا شده و آنها را تبدیل به برندهای باکیفیت و قدرتمندی نموده. این رشد همزمان باعث به وجود آمد کارافرینی و کاهش نرخ بیکاری میشود.
از طرف دیگر زمانی که بر اثر تحریم، واردات کاهش پیدا می‌کند، استارتاپ‌های تولیدی می‌توانند رشد چشم‌گیری داشته باشند. برای مثال در حال حاضر واردات محصولات الکترونیکی و چیپ‌های رایانه‌ای دچار مشکل شده. این بهترین زمان است که استارتاپ‌های متخصص وارد عمل شوند و همان محصول را با قیمیتی مناسب‌تر تولید کرده و وارد بازار تشنه ایران کنند.
در نتیجه با وجود تاثیر منفی تحریم بر اقتصاد کلی ایران، هنوز هم استارتاپ‌هایی داخل ایران هستند که رشد مناسبی دارند.
۲٫ استارتاپ‌هایی که با افزایش تحریم‌ها ضعیف می‌شوند
آن روی دیگر سکه تاثیر منفی تحریم بر اکوسیستم استارتاپی ایران و کارافرینی است. حوزه فعالیت برخی استارتاپ‌های به شکلی است که با افزایش تحریم‌ها دچار مشکل می‌شوند. برای مثال استارتاپ‌هایی که با واردات/ صادرات، ارز، توریست یا مبادلات خارجی سر و کار دارند.
برای مثال یک استارتاپ توریستی را در نظر بگیرید. این استارتاپ ممکن است یک ایده کاملا جدید در راستای جذب گردشگر خارجی داشته باشد. متاسفانه با وجود تحریم و سیاست‌های خارجی، توریست و گردشگر زیادی ایران را به عنوان مقصدی برای سفر انتخاب نمی‌کند. در نتیجه همین مساله باعث رشد منفی استارتاپ و حتی ورشکستگی آن خواهد شد.
یا برای مثال استارتاپی را در نظر بگیرید که روی یک محصول خارجی سرمایه‌گذاری کرده و اقدام به بازاریابی آن داخل ایران می‌کند. با به وجود آمدن تحریم و عدم امکان وارد کردن محصولات خاص به ایران، اساسا این استارتاپ از ریشه خشک خواهد شد. در برخی موارد حتی اگر اجازه واردات صادر شود، به دلیل مشکلات ارزی قیمت تمام شده بسیار بالا خواهد بود و نمی‌توان آن را به بازار ایران تزریق کرد.
شاید بگویید که دولت برای استارتاپ‌های دانش بنیان ارز دولتی در نظر گرفته و با این کار تلاش دارد تا تعامل بهتری با استارتاپ‌ها در اکوسیستم استارتاپی ایران داشته باشد. اما متاسفانه یک سری از شرکت‌های سودجو با پوشش جعلی استارتاپ‌های دانش بنیان اقدام به اخذ ارز دولتی می‌کنند و باعث ایجاد رانت می‌شوند. همین مساله اعتماد دولت به استارتاپ‌ها را از بین می‌برد و فرایند اعطای ارز دولتی به آنها را بسیار دشوار می‌کند.
در نتیجه تحریم‌ها در برخی موارد بر خلاف حالت اول می‌توانند باعث مرگ کامل یک استارتاپ نوپا شوند.
تاثیرات کلی تحریم ها بر روی استارتاپ‌ها
خب علاوه بر دسته‌بندی انجام شده، در برخی موارد تحریم‌ها روی هر دو گروه تاثیرات منفی می‌گذارند. برای مثال فیلترینگ و عدم دسترسی به سرور‌های خارجی جزء مشکلاتی هستند که در اثر تحریم‌ها ایجاد شده‌اند. حتی برندهای معتبری همانند دیجی‌کالا، اسنپ یا آپارات که روی بستر اینترنت فعالیت می‌کنند ممکن است از این نظر دچار مشکل شوند. از طرف دیگر کاهش رشد اقتصادی و تورم باعث شده که قدرت خرید مردم کاهش یابد. این کاهش قدرت خرید و درامد مردم، مخارج آنها را هدفمند کرده. این یعنی مردم بیشتر ترجیح می‌دهند که درامد خود را صرف مسائل ضروری و حیاتی کنند. همین موضوع باعث شده تا درامد استارتاپ‌ها به شدت کاهش یابد.
برای مثال زمانی که یک فرد با درامد کم به اجبار باید لوازم ضروری منزل خود را با قیمت بالا تهیه کند، دیگر میلی به خرید از دیجی‌کالا یا برندهای مشابه نخواهد داشت. یعنی حتی اگر یک استارتاپ در اثر تحریم رشد چشم‌گیری هم داشته باشد، باز با مشکل کمبود نقدینگی مردم رو به رو است.
در نتیجه زمانی که یک استارتاپ افزایش ارزش افزوده نداشته باشد، به اجبار باید تعدیل نیرو انجام دهد. تعدیل نیرو به معنای رشد منفی کارافرینی بوده و این یک فاجعه برای اکوسیستم استارتاپی ایران محسوب میشود.
چه باید کرد؟
سوال اصلی در این باره این است که واقعا چه باید کرد؟ در حال حاضر بار مسئولیت بر شانه دولت خواهد بود. دولت باید تلاش کند تا حداقل قسمت‌هایی از اقتصاد را به نوعی از تحریم خارج کند. ایجاد ثبات اقتصادی و ثبات ارزی باعث میشود تا سرمایه‌گذاران داخلی و یا خارجی اقدام به سرمایه‌گذاری کنند. در حقیقت هدف اصلی دولت در این باره باید جذب سرمایه‌گذار باشد. سرمایه‌گذاران ایرانی زیادی هستند که در خارج از کشور زندگی می‌کنند. با فراهم کردن یک بازار آرام و بی‌تلاطم می‌توان شرایط بازگشت این سرمایه‌گذاران را به خاک ایران ایجاد کرد.
از طرفی دولت باید با شرکت‌های دانش‌بنیان رفتار بهتری داشته باشد. استارتاپ‌های دانش بنیان که به قصد کارافرینی می‌خواهند وارد بازار ایران شوند، می‌توانند نقش مثبتی را در جهت پیشرفت اقتصادی کشور ایفا کنند. در نتیجه بهتر است کمی فرایند کار و ثبت شرکتی را برای آنها راحت‌تر کرد. اصلا می‌توان قانونی وضع کرد که شرکت‌های دانش‌بنیان نیازی به ثبت شرکتی نداشته باشند تا بتوانند به سرعت وارد عمل شده و به چرخش چرخ اقتصاد کمک کنند.
در نهایت باید گفت که تحریم‌ها تاثیرات مخربی را می‌توانند بر چرخه اقتصاد یک کشور، اکوسیستم استارتاپی و کارافرینی بگذارند. به همین دلیل دولت باید در تلاش باشد تا حداقل با کشور‌های همسایه و منطقه رابطه مناسبی را برقرار کند. به این شکل حداقل کمی از مشکلات ایجاد شده کاهش پیدا می‌کند. هرچقدر دامنه مبادلات وسیع‌تر باشد، چرخه اقتصادی بهتر به گردش در خواهد آمد.
دانلود فایل pdf این مقاله در فصلنامه تخصصی مهندسی شیمی و پلیمر
نویسنده: محمدمهدی سالاری – بنیان گذار بیزینس نالج