کالای داخلی و انقلاب صنعتی آینده
دکتر سینا اسکندری، کارافرین و پژوهشگر دانشگاه اکسفورد در مقاله جدید خود به موضوع کالای داخلی پرداخته و با معرفی انقلاب های صنعتی مختلف، انقلاب صنعتی آینده و نواوری های آن را مورد تحلیل و بررسی قرار داده است که در ادامه به این مقاله میپردازیم:
کالای داخلی و انقلاب صنعتی آینده
کارشناسان حوزه های استراتژیک ابرچالشهای گوناگونی را برای اقتصاد ایران برشمرده اند. اما شاید مهمترین ابرچالش اقتصاد ملی ما فقدان نوآوری باشد. کشور ما هیچ کالای قابل عرضه ای را برای اقتصاد جهانی ندارد. عمده صادرات ما و منبع اصلی تامین ارز کشور، مواد خام، مشتقات نفتی و محصولات سنتی است. این منابع قادر نیستند تا رفاه کافی را برای یک کشور هشتاد میلیونی ایجاد کنند. علاوه بر آنکه حرکت هر چه بیشتر کشورهای جهان به سمت انرژی های سبز، تقاضا را برای انرژیهای فسیلی کاهش خواهد داد و منجر به کاهش این منابع محدود خواهد شد. بنابراین تنها گزینه پیش روی ما حمایت از کالای داخلی نه فقط برای مصرف کننده داخلی، بلکه برای عرضه در بازارهای جهانی است و این مهم ممکن نیست جز با غلبه بر ابرچالش نوآوری.
نام ایران در رتبه بندی موسسه مشاوره مدیریت دیلویت پیرامون شاخص رقابت پذیری تولید در میان ۴۰ کشور ذکرشده به چشم نمی خورد. توان تولید کشور در حال حاضر فاقد آن سطح بازدهی است که بتواند محصول نهایی را با قیمت و کیفیت لازم عرضه کند. بنابراین یکی از مهم ترین قسمتهایی که برای افزایش توان رقابت پذیری تولید داخلی، نیازمند نوآوری است، نوآوری در فرایند است.
بیش از ۲۰۰ سال پیش، انقلاب صنعتی از انگلستان آغاز شد و به سایر کشورهای اروپای غربی و آمریکا رفت. پس از جنگ جهانی دوم فرصتی فراهم گردید تا کشورهای دیگری به این جرگه بپیوندند. در طول جنگ سرد و با حمایت آمریکا تکنولوژی و سرمایه به ژاپن، کره و تایوان تزریق شد تا این کشورها نیز به جمع کشورهای صنعتی ملحق شوند. سایر کشورهای شرق آسیا نیز کم کم به این قافله پیوستند. مهمترین آنها چین بود که هم اکنون بزرگترین تولیدکننده کالاهای صنعتی در جهان است و بر صدر شاخص رقابت پذیری تولید تکیه زده است. مزیت رقابتی کشورهای شرق آسیا در شروع، نیروی کار ارزان قیمت بود که بازدهی در فرایند تولید را افزایش و قیمت تمام شده را کاهش می داد. این امکان در کشور ما موجود نمی باشد. همچنین ما از فرصتهای ایجاد شده در موجهای قبلی صنعتی شدن بهره کافی را نبرده ایم. اما خبر خوب آنست که یک انقلاب صنعتی جدید در شرف وقوع است که امکانات وسیعی را برای صنعتی شدن در اختیار کشورها قرار خواهد داد و مزیتهای نسبی کشور ما امکان بهره گیری از فرصتهای این تحول را فراهم خواهد کرد. این انقلاب جدید، انقلاب صنعتی چهارم یا Industry 4.0 نام دارد.
تاریخ صنعت تاکنون سه انقلاب بزرگ را پشت سر گذاشته است. انقلاب اول با اختراع موتور بخار آغاز شد و با مکانیزاسیون برخی از فعالیتهای تولیدی ادامه یافت. ناگفته پیداست که جایگزینی ماشین به جای ماهیچه، چه پتانسیل عظیمی را آزاد کرد. آغازگر انقلاب صنعتی دوم را می توان ابداع خط تولید توسط هنری فورد دانست. استفاده وسیع از الکتریسیته و مفهموم خط تولید، منجر به تولید انبوه گردید. خودرویی که توسط فورد تولید شد هیچ تفاوت بنیادی با خودروهای پیش از آن نداشت. تنها این نوآوری در فرایند تولید بود که این محصول لوکس آن دوران را دموکراتیزه کرد و دسترسی به آن را برای آحاد طبقه متوسط میسر گرداند. انقلاب سوم را استفاده از کامپیوتر و همچنین مراحل اولیه ی اتوماسیون فرایندهای تولید، رقم زد. هر یک از این انقلابها با افزایش بازدهی، رشد بزرگ اقتصادی را برای کشورهای صنعتی فراهم کرده است.
انقلاب صنعتی چهارم عبارت از استفاده از سیستمهای سایبر فیزیکی هوشمند در تولید صنعتی می باشد. تکنولوژیهای جدیدی که در عرصه های کامپیوتر، هوش مصنوعی و مخابرات به وجود آمده اند در ساخت و تولید کاربرد فراوانی خواهند داشت و کارخانه های هوشمند، تولید دیجیتال و زنجیره تامین آنلاین را به وجود خواهند آورد. برخی از این تکنولوژیها عبارتند از ابرداده ها، رایانش ابری، اینترنت اشیاء، رباتها، پرینترهای سه بعدی، ماشینهای کنترل عددی، پهپادها، واقعیت مجازی، واقعیت افزوده و … که در یک سیستم یکپارچه تولید صنعتی آینده را دگرگون خواهد کرد و در صنایع مختلف چون خودروسازی، نفت و گاز، صنایع پزشکی، صنایع غذایی، کشاورزی و … کاربرد خواهند داشت. آنچه انقلاب صنعتی چهارم را رقم می زند نحوه ی استفاده از ظرفیت این تکنولوژیها در صنعت می باشد که پیش بینی می شود همانطور که موتور بخار صنعت را متحول کرد، منجر به افزایش بازدهی و رشد شود. بر اساس پیش بینی موسسه مشاوره مدیریت مک کینزی این رشد بین ۱٫۲ تا ۳٫۷ تریلیون دلار خواهد بود. دیگر نیروی کار ارزان فاکتور تعیین کننده ای نخواهد بود. مدلهای جدید کسب و کار متولد خواهند شد و فرصتهای بیشمار کارآفرینی پدید خواهد آمد.
اصطلاح انقلاب صنعتی چهارم یا Industry 4.0 را نخستین بار دولت آلمان در استراتژی این کشور برای تکنولوژی پیشرفته به کار برد. هدف دولت آلمان استفاده از فناوریهای نوین جهت ارتقای تولید صنعتی پیشرفته در آینده است. پس از آلمان بسیاری دیگر از کشورهای صنعتی برای خود اسناد بالادستی در این زمینه تدوین کرده و بودجه های بسیاری را برای پژوهش و پیاده سازی پروژه های مربوط به انقلاب صنعتی چهارم اختصاص داده اند. مجمع جهانی اقتصاد نیز مرکزی را برای تحقیقات و سیاستگذاری در این عرصه تاسیس کرده است. پیش بینی می شود این انقلاب، رشد سرشار اقتصادی را فراهم آورد و کشورهایی که خود را برای این امر آماده کنند از منافع سرشار آن بهره خواهند برد. این آماده سازی باید در ابعاد گوناگون تکنولوژیکی، اقتصادی و مدیریتی صورت گیرد.
کشور ما نیز با بهره داشتن از نیروی انسانی جوان و تحصیل کرده، این فرصت را دارد تا از این موج برای نوآوری بهره گیرد تا تحولی در تولید صنعتی خود پدید آورد.اکوسیستم جوان کارآفرینی ایران که تشنه فرصتهای نوآوری و خلق کسب و کار جدید است، دیگر مزیت رقابتی ایران در انقلاب صنعتی چهارم است. آنچه در این مرحله اهمیت دارد سرمایه گذاری کافی روی تحقیق و توسعه است. استراتژی صنعتی کشور بایستی بر اساس این نگاه به آینده تدوین گردد و همه نیروها در جهت بسترسازی برای تولید در قرن بیست و یکم سازماندهی شوند. تشویق کسب و کارهای دانش بنیان در زمینه تکنولوژی تولید از طریق سرمایه گذاریهای دولتی و خصوصی از دیگر اقدامات لازم و ضروری است. بر اساس بسیاری از پیش بینی ها آمریکا به برکت فرصتهای انقلاب صنعتی چهارم، جایگاه صدر رقابت پذیری در تولید را از چین بازپس خواهد گرفت. آیا ایران نیز می تواند از این فرصت استفاده کرده و به جمع ۴۰ تولیدکننده رقابت پذیر دنیا بپیوندد؟
دکتر سینا اسکندری (کارآفرین پژوهشگر دانشگاه آکسفورد)
sina.eskandari@eng.ox.ac.uk
منبع: هفته نامه شنبه